کسب روزی حلالکسب روزی حلال یکی از فضائلی است که دین اسلام تاکید بسیاری بر آن داشته و در آیات قرآن و روایات همواره انسان‌ها را بر کسب روزی حلال و طیب و پاک تشویق کرده و پاداش و آثار فراوانی بر آن مترتب داشته و از حرام‌خواری نهی نموده است و آثار سوء بسیاری بر آن مترتب داشته است. در این مقاله برخی از مسائل طلب روزی حلال و حرام‌خواری را بررسی خواهیم کرد. فهرست مندرجات۲ - روزی حلال در قرآن ۳ - ارزش روزی حلال ۴ - نهی از حرام‌خواری ۵ - مقدربودن روزی حلال ۵.۱ - داستان حضرت سلیمان ۵.۲ - خطبه پیامبر در حجة الوداع ۵.۳ - داستان حضرت علی ۵.۴ - داستان مرد فقیر ۶ - شرایط کسب حلال ۶.۱ - شناخت دین ۶.۲ - شناخت مسائل خرید و فروش ۷ - آثار روزی حلال در زندگی ۷.۱ - در زندگی فردی ۷.۱.۱ - آمرزش گناهان ۷.۱.۲ - استجابت دعا ۷.۱.۳ - محبوب نزد خدا ۷.۱.۴ - نورانیت دل و جان ۷.۱.۵ - بازشدن درهای بهشت ۷.۲ - در زندگی اجتماعی ۸ - عوامل افزایش روزی حلال ۸.۱ - تقوا ۸.۲ - استغفار ۸.۳ - دعا ۸.۴ - کتمان فقر ۸.۵ - کمک و یاری به مومنان ۸.۶ - سایر عوامل ۹ - عوامل تنگدستی ۹.۱ - قطع ارتباط با خویشاوندان ۹.۲ - سبک شمردن نماز ۹.۳ - قسم دروغ‌خوردن ۱۰ - آثار سوء حرام‌خواری ۱۰.۱ - بی برکتی اموال ۱۰.۲ - عدم پذیرش عبادات ۱۰.۳ - عدم استجابت دعا ۱۰.۴ - قساوت قلب ۱۰.۵ - تاثیر منفی در نسل ۱۱ - حرام‌خواری شریک بن عبدالله ۱۲ - عاقبت حرام‌خواری ۱۳ - پانویس ۱۴ - منبع ۱ - واژهشناسیواژه روزی، به معنای رزقی است که خداوند متعال برای همه افراد زمین عطا کرده است و همینطور به معنای خوراک روزانه آمده است. [۱]
دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه، ج۱، ص۱۰۵، تهران، نشر وزارت ارشاد اسلامی، ۱۳۶۱.
واژه حلال نیز به معنای جایز و روا آمده است. [۲]
دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه، ج۲، ص۹۸۳.
۲ - روزی حلال در قرآنبا نگاه به آیات قرآنی در می‌یابیم که قرآن هرگز ما را به چشم پوشی از مواهب الهی دعوت نکرده است و فقر را ارزش و نعمت به حساب نیاورده و همیشه آدمی را دعوت به فعالیت نموده است تا از طریق کار و کوشش خود به روزی حلال دسترسی داشته باشد و دستور داده است که از روزی حلال و پاکیزه بخورید: «ای مردم، از آنچه در زمین است حلال و پاکیزه بخورید.» «از نعمت‌های پاکیزه‌ای که به شما روزی داده‌ایم بخورید.» در این آیات مراد از طیبات، چیزهای حلال و پاکیزه است که خداوند متعال روزی بندگانش قرار داده است و به حالت دستوری آورده است که از حلال و طیب تناول کنید. ۳ - ارزش روزی حلالبنابر روایاتی که از پیامبر اعظم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و امامان معصوم (علیهم‌السّلام) رسیده، بر همه لازم است در راه به‌دست آوردن درآمد حلال تلاش کنند و از بیکاری و تنبلی و حرام‌خواری جدّاً بپرهیزند. پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «طَلَبَ الحَلالِ فَریضَةٌ عَلی کُلِّ مُسلِمٍ وَ مُسِْلِمَةٍُ؛ به دنبال روزی حلال رفتن، بر هر مرد و زن مسلمان لازم است.» و نیز از وی روایت شده که: «خدا دوست می‌دارد که بنده‌اش را در راه کسب حلال در رنج و زحمت ببیند.» و نیز می‌فرماید: «اَلکادُّ لِعِیالِهِ کَالْمُجاهدِ فی سَبیلِ الله؛ کسی که برای اداره زندگی خانواده‌اش تلاش می‌کند، مانند کسی است که در راه خدا جهاد می‌کند.» در حدیث دیگر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «انَّ اللهَ یُبْغِضُ الشّابَّ الفارِغ؛ جوان بیکار، مورد خشم خداوند است.» و می‌فرماید: «انسان سالم و بیکاری که نه مشغول کارهای دنیایی و نه مشغول کارهای آخرتی باشد، مورد خشم پروردگار است.» در روایت دیگری نیز حضرت می‌فرمایند: «هر کسی شب هنگام بر اثر جستجوی حلال، خسته به خواب رود، آمرزیده خفته است.» [۱۱]
احسان بخش، صادق، آثار الصادقین، ج۴، ص۱۸۴، قم، دارالعلم، ۱۳۶۶.
در روایت دیگری نیز، امام صادق (علیه‌السّلام)، به جستجوی روزی حلال امر می‌فرمایند و آن را کمک و پشتیبان دین معرفی می‌کنند. [۱۲]
احسان بخش، صادق، آثار الصادقین، ج۴، ص۱۸۴، قم، دارالعلم، ۱۳۶۶.
ابن‌عبّاس می‌گوید، هرگاه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از شخصی خوشش می‌آمد، از شغل او می‌پرسید. اگر می‌گفتند او شغلی ندارد، می‌فرمود: از چشم من افتاد. وقتی از آن حضرت، علت آن را می‌پرسیدند، می‌فرمود: مؤمن اگر دارای شغلی نباشد، با دین‌فروشی زندگی خودش را اداره می‌کند. [۱۴]
شعیری، محمد بن محمد، جامع الخبار، ص۱۳۹.
انس بن مالک می‌گوید: روزی که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از غزوه تبوک باز می‌گشت، سعد بن معاذ انصاری، (یا سعد انصاری) به استقبال آن حضرت شتافت و با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دست داد. حضرت فرمود: چه باعث شده که دست‌هایت این‌گونه سفت و پینه بسته باشد؟ جواب داد: با بیل برای کسب نفقه خانواده‌ام کار می‌کنم. حضرت دست وی را بوسید و فرمود: این دست هرگز آتش جهنّم را حسّ نمی‌کند. بنابراین با اینکه روزی‌رسان خداوند متعال است: «انَّ الله هُوَ الرَّزّاق.» و خود روزی را تقسیم و تقدیر می‌کند، امّا همه موظف‌اند منبع درآمدی حلال داشته باشند، زیرا خداوند به وسیله اسباب روزی می‌دهد. بندگان خدا باید به دنبال کسب حلال باشند و شغلی را پیشه خود سازد. امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: به دنبال روزی حلال رفتن را رها نکن، زیرا این در تقویت دینت مؤثر است. [۱۸]
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۱، ص۱۲۸-۱۳۷.
۴ - نهی از حرامخواریاسلام انسان را در کسب روزی و به دست آوردن متاع زندگی آزاد گذارده، امّا هرگز اجازه نداده که او در این راه مسیری را پیش گیرد که اخلاق را فاسد گرداند و او را در معرض سقوط قرار دهد و یا موجب فساد در جامعه شود. بدین‌جهت، نه تنها مشروبات الکلی، مواد مخدّر و همه منکرات و فواحش را حرام شمرده، بلکه تولید، واسطه شدن، خرید و فروش و استعمال و ... آن را نیز تحریم کرده است. زنا و فحشا و رقّاصی را شغل و منبع درآمد انسان نمی‌داند، غنا و آوازه‌خوانی را که انسان را به فحشا بکشاند، راه کسب صحیح نمی‌شناسد. هرکاری که موجب سود شخصی امّا ضرر و بدبختی برای شخص دیگر یا اجتماع بشری باشد و امنیت اقتصادی و سلامت فرد یا جامعه را به خطر بیندازد، جرم و گناه شمرده و بر آنها کیفر سخت در دنیا و عذاب دردناک در آخرت وعده داده است، مانند: رشوه‌خواری، دزدی (به هر شکل آن)، کم‌فروشی، قمار، ربا، رانت‌خواری، غش در معامله، احتکار نیازمندی‌های مردم و.... خداوند متعال در قرآن کریم، حرام‌خواری را از صفات یهود شمرده، می‌فرماید: «وَتَرَی کَثِیرًا مِّنْهُمْ یُسَارِعُونَ فِی الاِثْمِ وَالْعُدْوانِ وَاَکْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ؛ بسیاری از آنان را می‌بینی که در گناه و تعدّی و خوردن مال حرام، شتاب می‌کنند. چه زشت است کاری که آنجام می‌دادند!.» سپس می‌فرماید: «چرا دانشمندان نصارا و یهود، آنها را از سخنان گناه‌آمیز و خوردن مال حرام، نهی نمی‌کنند؟ چه زشت است عملی که انجام می‌دادند!.» خوردن مال حرام، شامل همه تصرّفات نامشروع می‌شود، خواه خوردن و آشامیدن باشد، یا کار حرامی در زمینه مسکن، لباس و غیر آن، و ممکن است مال را مصرف نکنند و آن را به ناحق نزد خود نگهدارد و به صاحبش برنگرداند. به تمام این موارد حرام‌خواری صادق است. ۵ - مقدربودن روزی حلالخداوند متعال برای تمام مخلوقات روزی حلال مقدّر فرموده است. اگر انسان عجله نکند و قناعت و صبر را پیشه خود سازد، تمام رزق مقدرش به او خواهد رسید. کسانی که از کسب حرام پرهیز نمی‌کنند، خیال می‌کنند اگر از مال حرام صرف‌نظر کنند، کمبودی در معاش‌شان پدید می‌آید و سخت محتاج و گرفتار می‌شوند. خداوند می‌فرماید: «وَمَا مِن دَآبَّةٍٍ فِِی الاَرْضِ اِلاَّ عَلَی اللّهِ رِزْقُهَا وَیَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا کُلٌّ فِی کِتَابٍ مُبِینٍ؛ هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست، مگر اینکه روزی او برخداست. او قرارگاه و محلّ نقل و انتقالش را می‌داند. همه اینها در کتاب آشکاری ثبت است.» ۵.۱ - داستان حضرت سلیمانروزی حضرت سلیمان (علیه‌السّلام) درکنار دریا نشسته بود. نگاهش به مورچه‌ای افتاد که دانه گندمی را با خود به طرف دریا حمل می‌کرد. سیلمان (علیه‌السّلام) دید او به آب دریا رسید. در همان لحظه قورباغه‌ای سرش از آب بیرون آورد و دهانش را گشود. مورچه به داخل دهان آن وارد شد و قورباغه به درون آب رفت. سلیمان مدّتی شگفت‌زده به فکر فرو رفت. ناگاه دید همان قروباغه سرش را از آب بیرون آورد و دهانش را گشود و مورچه از دهانش بیرون آمد، ولی دانه گندم را همراه خود نداشت. سلیمان (علیه‌السّلام) آن مورچه را طلبید و سرگذشت آن را پرسید. مورچه گفت: ای پیامبر خدا! در قعر این دریا سنگی توخالی وجود دارد و کرمی در درون آن زندگی می‌کند. خداوند آن‌را در آنجا آفرید. کرم نمی‌تواند از آنجا خارج شود. خداوند این قورباغه را مامور کرده تا مرا به سوی آن کرم حمل کند، قورباغه مرا به آنجا می‌برد و دهانش را نزدیک سوراخ می‌گذارد. من از دهان آن بیرون می‌آیم و دانه گندم را نزد کرم می‌گذارم و سپس به دهان قورباغه که در انتظار من است، باز می‌گردم و آن هم مرا به خشکی باز می‌گرداند. حضرت سلیمان (علیه‌السّلام) به مورچه گفت: وقتی که دانه گندم را برای کرم می‌بری، آیا سخنی از آن شنیده‌ای؟ گفت آری، او می‌گوید: «یا مَنْ لا یَنُسانی فی جَوفِ هذِهِ الصّخْرَةِ تَحْتَ هذِهِ اللُّجّةِ بِرِزْقِکَ، لا تَنسِ عِبادَک المُومنینَ بِرَحْمَتِکَ؛ ای خدایی که روزی مرا درون این سنگ در قعر این دریا فراموش نمی‌کنی، رحمتت را در مورد بندگان با ایمانت فراموش نکن.» ۵.۲ - خطبه پیامبر در حجة الوداعرسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در سفر حجة الوداع در مسجد الحرام، به مسلمانان فرمود: «بدانید که جبرئیل به من الهام کرد هیچ‌کس نمی‌میرد، مگر وقتی که تمام روزی مقدّرش به او رسیده باشد. پس، از خدا بترسید و در طلب روزی حریص نباشید و دیر رسیدن رزق حلالتان شما را وادار نکند که عجله کنید و رزق خود را از راه حرام بخواهید. خداوند رزق حلال را بین مخلوقاتش تقسیم کرده و روزی حرام را قسمت نکرده... کسی که پرده عفّت خود را بدرد و شتاب کند و آن را از طریق حرام کسب کند، از رزق حلال و مقدّرش محروم می‌شود و به آنچه کسب کرده، در قیامت مؤاخذه خواهد شد، چنان‌که خداوند در قرآن مجید از کسب حرام نهی فرمود: «... وَلاَ تَتَبَدَّلُواْ الْخَبِیثَ بِالطَّیِّب؛ مال پاکیزه را به خبیث تبدیل نکنید.» پیامبر گرامی اسلام در تفسیر این آیه که در نهی از خوردن مال یتیم است، چنین می‌فرماید: یعنی پیش از آنکه روزی مقدر و حلالتان برسد، به سوی روزی حرام شتاب نکنید. ۵.۳ - داستان حضرت علیحضرت علی (علیه‌السّلام) روزی نزدیک در مسجد از استر پیاده شد و آن را به شخصی سپرد و وارد مسجد شد. آن شخص لجام استر را بیرون آورد و فرار کرد. امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) در حالی که دو درهم را در دست داشت تا مزد سارق لجام را بدهد، از مسجد خارج شد. دید مرکب بدون لجام است. حضرت بر استر سوار شد و دو درهم را به غلامش داد تا برای آن مرکب لجامی بخرد. غلام به بازار آمد و همان لجام را در دست یک نفر دید. معلوم شد که دزد آن را به دو درهم به آن شخص فروخته و رفته است. غلام این مطلب را به آن حضرت گزارش داد. امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) فرمود: «انّ الْعَبْدَ لِیُحْرِمُ نَفْسَهَ الرّزقَ الحَلالَ بِتَرکِ الصَّبْرِ وَ لاِیَزُدادُ عَلی ما قُدِّرَ لَهُ؛ [۲۸]
تویسرکانی، محمدنبی بن احمد، لنالی الاخبار، ص۱۵۱.
جز این نیست که بنده به سبب صبرنکردن و شتاب‌زدگی رزق حلال را بر خود حرام می‌کند، در حالی که بیش از آنچه مقدّرش بوده، به دست نمی‌آورد.»۵.۴ - داستان مرد فقیرگاهی بر اثر چشم‌پوشی از مال حرام، چندین برابر آن از حلال به او خواهد رسید. امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: در قوم موسی (علیه‌السّلام) مرد فقیری بود که همسرش اصرار می‌کرد که به دنبال کسب و درآمدی برود تا زندگی بهتری داشته باشند. (و او به هر طرف که روی می‌آورد، نتیجه‌ای نمی‌گرفت)، تا اینکه یک روز از روی اخلاص از خداوند متعال کمک خواست. در خواب دید که از او پرسیدند: آیا دو درهم حلال می‌خواهی یا دو هزار درهم حرام؟ گفت: دو درهم حلال مرا کفایت می‌کند. گفتند: در زیر سرت دو درهم حلال قرار داده شده است. از خواب بیدار شد و آن را برداشت. با یک درهم آن یک ماهی خرید و به سوی منزل آمد. همسرش از کار او ناخرسند بود و از روی ملامت سوگند خورد که به آن دست نمی‌زند. مرد خود ماهی را آماده پختن کرد. ناگاه دو دانه «دُرّ» در شکم ماهی یافت. آنها را به چهل هزار درهم فروخت. ۶ - شرایط کسب حلالیکی از ملزومات جامعه بشری آن است که انسان‌ها ناگزیر از زندگی دسته جمعی هستند و برای بقاء و استمرار آن، نیازمند یک سری امکانات زیستی می‌باشند و برای کسب این امکانات به ناچار باید در یک تعامل و ارتباط فکری و معنوی با دیگر انسان‌ها قرار گیرند تا بتوانند احتیاجات روزمره خود را تامین کنند. با توجه به تاکیدات فراوانی که خداوند در قرآن و روایات متعددی که از ائمه (علیه‌السّلام) نقل شده است، در می‌یابیم که برطرف کردن نیازهای انسان باید از راه حلال و پاکیزه انجام گیرد وگرنه به هدفی که خداوند متعال می‌خواهد، دست پیدا نخواهیم کرد. ۶.۱ - شناخت دینامام صادق (علیه‌السّلام) در بیان راهکار مناسب برای کسب روزی حلال می‌فرمایند: کسی که می‌خواهد تجارت کند، باید شناختی در دینش داشته باشد تا حلال را از حرام باز شناسد و کسی که شناخت دینی ندارد و به احکام تجارت ناآشناست ولی تجارت می‌کند، خود را در شبهات افکنده است. ۶.۲ - شناخت مسائل خرید و فروشامام علی (علیه‌السّلام) در روایتی می‌فرمایند: در بازار ننشیند مگر کسی که مسائل خرید و فروش را بداند و هرکه با نادانی تجارت کند، در ربا خوردن فرو می‌رود. [۳۲]
مجلسی، محمدباقر، حلیة المتقین، ص۳۷۹، تهران، انتشارات جاویدان، بی تا.
با توجه به روایاتی که بیان شد، ائمه معصومین (علیه‌السّلام)، راهکار مناسب برای کسب روزی حلال را ابتدا شناخت دین و مسائل دینی و بعد از آن آشنا شدن با مسائل خرید و فروش بیان می‌کنند و به صراحت اعلام می‌دارند که شخصی که به اینها عمل نکند، خود را در شبهات و حرام گرفتار خواهد کرد. ۷ - آثار روزی حلال در زندگیبرخی از آثار روزی حلال فردی است که به برخی از آثار آن اشاره خواهد شد. ۷.۱ - در زندگی فردیرزق و روزی، یکی از مهم‌ترین مسائلی است که در زندگی فردی و اجتماعی بشر مطرح می‌شود، به دلیل اینکه انسان از ابتدا با آن رشد می‌کند و تا آخر عمر نیز با آن سر و کار دارد، از این‌رو آثار و فواید مهم و متعددی دارد که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم. ۷.۱.۱ - آمرزش گناهانخداوند متعال، همواره با اسباب مختلفی، گناهان انسان را می‌بخشد که توبه، شفاعت، عبادت و... از جمله اینهاست. یکی از اسباب دیگری نیز که سبب آمرزش گناهان انسان می‌شود، روزی حلال است. چنانچه پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در این‌باره می‌فرمایند: هر که روزی حلال خورد، فرشته‌ای به فرمان خدا بر سر وی بایستد و برایش آمرزش خواهی کند، تا از خوردن فارغ آید. ۷.۱.۲ - استجابت دعااستجابت دعا دارای شرایط و مقدمات بسیاری است که یکی از آنها پاک‌کردن روزی از هرگونه شبهه و حرامی است. لذا با پاک و حلال‌بودن مال، دعای آدمی به مرحله استجابت می‌رسد. یکی از اصحاب رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از آن حضرت در خواست کرد که خدای تعالی او را مستجاب الدعوه کند، حضرت به او فرمود: خوراک خود را پاک کن تا دعایت مستجاب شود. ۷.۱.۳ - محبوب نزد خدادر آیات و روایات بسیاری به این مطلب اشاره شده است که بنده با شرایطی در نزد خداوند محبوب و گرامی است. یکی از این راه‌ها برای گرامی‌بودن نزد خداوند، طلب روزی حلال است. حال چه بنده به این روزی دست پیدا کند و چه با تلاش‌های بسیار دست پیدا نکند در هر صورت در نزد خداوند محبوب و گرامی خواهد بود. امام صادق (علیه‌السّلام) در این‌باره فرموده است: بنده، آن زمان نزد خدا گرامی‌تر است که درصدد کسب درهمی حلال برآید و نتواند به آن دست یابد. ۷.۱.۴ - نورانیت دل و جانیکی از ثمرات روزی حلال در انسان، این است که اعمال صالحه او مورد قبول درگاه خداوند قرار می‌گیرد و همچنین سبب روشنایی و نورانیت دل و جان آدمی می‌شود. زیرا فردی که خود را موظف به کسب روزی حلال می‌داند و آن را یکی از واجبات می‌شمارد و در راه به دست آوردن آن تلاش و کوشش فراوان می‌کند، در اعمال دیگر خود نیز وسواس بیشتری به خرج می‌دهد، از این‌رو هم اعمال او مورد درگاه خداوند قرار می‌گیرد و هم به سبب روزی حلال، خداوند دل و جانش را روشنایی می‌بخشد. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در این‌باره می‌فرمایند: هر کس چهل شبانه روز حلال خورد، خداوند دلش را روشن و نورانی می‌فرماید. ۷.۱.۵ - بازشدن درهای بهشتیکی دیگر از آثار فردی روزی حلال که متوجه آخرت فرد می‌شود، باز شدن درهای بهشت است. که طبق فرموده رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هر که از دسترنج حلال خود بخورد، درهای بهشت به رویش گشوده شود و از هر در که خواهد وارد شود. آثار دیگری نیز می‌توان نام برد: برکت مال، رقت قلب، تربیت نسل صالح. ۷.۲ - در زندگی اجتماعی۱. سربار نبودن: زندگی شرافتمندانه ایجاب می‌کند که هر شخص، شغل آبرومندی را برای خود انتخاب کند و از طریق سعی و عمل خود، امرار معاش خود و خانواده‌اش را تامین بکند. چرا که نتیجه بیکاری، نداشتن مهارت و تلف‌کردن وقت این است که انسان، خود و خانواده‌اش را سربار و نان‌خور دیگران کند و چنین کسی از رحمت خدا به دور است. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرمایند: هر که از زور بازوی خود نان بخورد، خداوند به رحمت در او نظر نموده، هیچگاه عذابش نفرماید. ۲. فقر زدایی: یکی از راه‌های حلال‌کردن مال، پرداختن زکات، خمس و سایر حقوق مالی است که خداوند بر گردن انسان قرار داده است که پرداخت آنها موجب ریشه‌کن شدن فقر شده و در کاهش تقاضای تهیدستان بسیار مؤثر است. [۳۹]
فراهانی فرد، سعید، نگاهی به فقر و فقر زدایی از دیدگاه اسلام، ص۱۲۶، بی جا، کانون اندیشه جوان، چاپ اول، بهار ۱۳۷۸.
۸ - عوامل افزایش روزی حلالعلل متعددی را برای زیاد شدن روزی در قرآن و روایات مشاهده می‌کنیم که اجرای آن موجب افزایش روزی و رشد اخلاق و عواطف مردم در خانواده و جامعه می‌باشد که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم. ۸.۱ - تقواخداوند در قرآن می‌فرماید: «و او را از جایی که گمان ندارد روزی می‌دهد و هر کس بر خدا توکل کند، کفایت امرش را می‌کند.» ۸.۲ - استغفارطبق فرموده رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که می‌فرمایند: «فراوان از خدا طلب آمرزش کنید که آن جلب روزی می‌کند.» در می‌یابیم که یکی از مهم‌ترین اصلی‌ترین عوامل جلب روزی استغفار از درگاه خداوند متعال است. چرا که طبق فرموده اولیاء خدا استغفار درهای رحمت الهی را به روی بندگان باز می‌کند و افزایش روزی، که مقصود از آن روزی حلال است، یکی از این درهای رحمت است. ۸.۳ - دعادعا و نیایش به درگاه خداوند نیز از راه‌های بسیار مهم در جلب و افزایش روزی است. چنانچه امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرمایند: راستی خداوند عزوجل روزی مومنان را آنچنان که تصور نمی‌کنند به آنها می‌رساند و این بدان جهت است که بنده چون راه بدست آوردن روزی خویش را نداند بسیار دعا و نیایش می‌کند. [۴۲]
احسان بخش، صادق، آثار الصادقین، ج۷، ص۱۰۳.
۸.۴ - کتمان فقریکی از کلیدهای وسعت روزی حلال، پنهان‌کردن فقر است. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در این‌باره می‌فرمایند: کسی که گرسنه شود یا احتیاجی داشته باشد ولی آن را از مردمان پنهان کند و تنها نزد خداوند بگوید، بر خداوند است که یک سال روزی حلال روزیش نماید. [۴۳]
قاسمی، محمدعلی، گشایش روزی، ص۱۱۰، انتشارات نورالزهراء (سلام‌الله‌علیها)، چاپ کوثر، چاپ اول، ۱۳۸۸.
۸.۵ - کمک و یاری به مومنانیکی از رایج‌ترین کمک‌ها در میان مردم، انفاق و صدقه‌دادن است، که یکی ازمهم‌ترین مصادیق، کمک و یاری مومنان به شمار می‌رود. مردم عموماً عادت دارند بر حسب اعتقادات مذهبی خود، روزانه و یا هفتگی وجهی را به عنوان صدقه به دیگران بدهند. خصوصا اگر با خطری مواجه شده باشند و یا قصد سفری را داشته باشند. [۴۴]
تشکر، احمد، رزق حلال، ص۴۶، قم، انتشارات صالحان، چاپ اول، ۱۳۸۷.
این عمل علاوه بر اینکه یک نوع بیمه برای آنها محسوب می‌شود، باعث تزکیه نفس، پاکی و افزایش روزی [۴۵]
آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ج۱، ص۱۳۱، ح۱۰، ترجمه:هاشم رسولی محلاتی، دارالکتاب الاسلامی.
آنها نیز می‌گردد.۸.۶ - سایر عواملسایر عوامل عبارتند از: تمییز کردن ظروف غذا، [۴۶]
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۵، ص۲۰۰.
همسایه خوب بودن، ازدواج، [۴۸]
عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۵.
خلال کردن دندان‌ها، مهمان‌نوازی، [۵۰]
عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۹، ص۴۷۰.
انگشتر عقیق، خوش اخلاقی و مهربانی و...۹ - عوامل تنگدستیتنگدستی دارای عوامل مختلفی است که به برخی از آنها اشاره خواهد شد. ۹.۱ - قطع ارتباط با خویشاونداناز گناهانی که موجب فقر است قطع رحم یا همان قطع ارتباط با بستگان نزدیک مانند: پدر، مادر، برادر، خواهر و مانند آن است. امیرالمومنین علی (علیه‌السّلام) فرمودند: «قطع ارتباط خویشاوندی فقرآور است.» ۹.۲ - سبک شمردن نمازاهمال در نماز خواندن، بی‌توجهی به نماز اول وقت، ترک نماز جماعت، فرار از شرکت در نماز مسجد و مانند آن همگی از مصادیق کاهلی در نماز است که در روایات از آن به الاستخفاف بالصلاه [۵۴]
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۴، ص۳۳۴.
تعبیر شده است. این کارها نیز بنا بر تصریح روایات باعث فقر می‌شوند.۹.۳ - قسم دروغخوردنبرخی از بس که دروغ گفته‌اند این گناه به صورت عادتی زشت برای آنها تبدیل شده است. روایات به ما هشدار می‌دهند که این کار موجب فقر و تنگدستی می‌شود. امیرالمومنین علی (علیه‌السّلام) می‌فرمایند: «عادت بر دروغگویی فقرآور است.» ۱۰ - آثار سوء حرامخواریهر مالی که انسان از راه نامشروع و حرام کسب کند، علاوه بر اینکه معصیت پروردگار را نموده و دارای عقوبت‌های اخروی است، در دنیا نیز موجب گرفتاری‌های جبران‌ناپذیر خواهد شد. ۱۰.۱ - بی برکتی اموالحرامخواری برکت را از مال می‌برد. امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: کسی که مالی را از راه غیرمشروع به دست آورد، ساختمان و آب و گل بر او مسلط می‌شود (تا مال او را تلف کند) یعنی مال و عمر خود را در آب و گلی مصرف می‌کند که نه برای دنیا نفعی دارد و نه برای آخرتش. گویا این قطعه از زمین مامور بوده تا مال او را ببلعد. ۱۰.۲ - عدم پذیرش عباداتخوردن مال حرام مانع قبولی عبادات است. پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «هر شب در بیت المقدس فرشته‌ای فریاد می‌زد: «هر کس مال حرامی بخورد، خداوند هیچ عمل واجب یا مستحبی از او را نمی‌پذیرد.» سلیمان بن خالد می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السّلام) درباره این سخن خداوند پرسیدم: «وَقَدِمْنَا اِلَی مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاءً مَنثُورًا؛ و ما به سراغ اعمالی که انجام داده‌اند، می‌رویم و همه را همچون ذرّات غبار پراکنده در هوا قرار می‌دهیم.» حضرت فرمود: آگاه باش، به خدا قسم هر چند اعمال اینها مفیدتر و درخشنده‌تر از پارچه‌های سفید مصری باشد، از آنها پذیرفته نمی‌شود، زیرا ایشان از حرام‌خواری پرهیز نمی‌کنند. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «العِبادَةُ مَعَ اکلِ الحَرام کَالْبِناء عَلَی الرّمْلِِِ؛ عبادت کردن با حرام‌خواری، مانند بناکردن روی زمین ریگ زار است.» یعنی چنان که بنا بدون زیرسازی محکم، خراب و نابود می‌شود و صاحب آن از آن بهره‌ای نمی‌برد، عبادت کسی که از حرام پرهیز نمی‌کند هم فایده‌ای برایش ندارد. امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: هرگاه کسی مالی از غیر راه حلال به‌دست آورد و با آن به حج مشرّف شود، چون گوید «لَبَّیْکَ اللّهُمَّ لَبَّیْکَ»، خطاب می‌رسد: «لا لّبَّیْکَ و لا سَعْدَیُکَ؛ تو نیامدی و رستگار نشدی.» یعنی حج تو با مال حرام قبول نمی‌شود. ۱۰.۳ - عدم استجابت دعادعای حرام‌خوار مستجاب نمی‌شود. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «کسی که لقمه حرامی بخورد، تا چهل روز نمازش قبول نمی‌شود و تا چهل روز دعایش مستجاب نمی‌گردد و هر گوشتی که در بدن او از حرام روییده شود، به آتش جهنّم سزاوارتر است و هر لقمه حرامی، باعث روییدن گوشت در بدن می‌شود». و نیز فرمود: «کسی که دوست دارد دعایش مستجاب شود، باید از درآمد و خوراک حلال و پاکیزه بهره‌مند شود و از حرام بپرهیزد». شخصی به پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عرض کرد: دوست دارم دعایم مستجاب شود. حضرت فرمود: «خوراک خودت را پاک گردان و از حرام‌خواری دوری کن». خداوند متعال به عیسی بن مریم فرمود: «به ظالمین بنی اسرائیل بگو: در حالی که مال حرامی در تصرف آنهاست، مرا نخوانند که در این حال مورد لعن من واقع می‌شوند و آنها را از نعمت‌هایم، دورشان می‌سازم». ۱۰.۴ - قساوت قلبخوراکی که انسان تناول می‌کند، اگر پلید و حرام باشد، قلب را تیره می‌سازد. در این صورت دیگر از او امید خیری نیست و پند و اندرز در او اثر نمی‌کنند و سخت‌ترین مناظر رقّت بار او را متاثر نمی‌کنند. امام حسین (علیه‌السّلام) به لشکریان عمر سعد فرمود: «از اینکه شما نافرمانی‌ام می‌کنید، و به سخن من گوش فرا نمی‌دهید، این است که شکم‌هایتان از حرام پر شده و بر دل‌هایتان مهر خورده و دیگر حق را نمی‌پذیرید. وای بر شما! آیا انصاف نمی‌دهید؟ آیا گوش فرا نمی‌دهید!؟» ۱۰.۵ - تاثیر منفی در نسلنطفهای که از آن فرزندان به وجود می‌آیند، از غذایی که پدر و مادر تناول می‌کنند، تولید می‌شود و در صورت نامشروع بودن «درآمد»، شیطان در به‌وجود آمدن این فرزندان مشارکت می‌کند و گرایش این فرزندان به گناه بیشتر می‌شود و تربیت آنها سخت‌تر و تکامل اخلاقی‌شان با مشکلات زیادتری روبه‌رو خواهد شد. لقمه حرام، چنان در جان و روان یک طفل اثر می‌گذارد که نمی‌تواند به آسانی از افاضات نورانی حق تعالی کسب نور کند و به سعادت راه یابد: خداوند می‌فرماید: «ِاذْهَبْ فَمَن تَبِعَکَ مِنْهُمْ فَاِنَّ جَهَنَّمَ جَزَآؤکُمْ جَزَاءً مَوْفُورًا... وَشارِکْهُمْ فِی الاَمْوَالِ وَالاَوْلادِ...؛ (ای شیطان) برو! هرکس از آنان که از تو تبعیّت کند، جهنّم کیفر شماست، کیفری فراوان...، و در ثروت و فرزندانشان شرکت جوی...» بر اساس روایات، شرکت شیطان در فرزندان آن است که نطفه فرزندان از مال حرام منعقد شده باشد. امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) می‌گوید: پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: خداوند متعال بهشت را بر کسی که بسیار ناسزا می‌گوید و باکی ندارد از اینکه هر حرف (زشتی) بگوید یا بشنود، حرام کرده است. اگر پی‌جویی کنید، چنین فردی را زنازاده یا کسی که (به سبب حرام‌خواری) شیطان در انعقاد نطفه‌اش شرکت داشته، خواهید یافت. سؤال شد آیا شیطان در این‌گونه موارد شرکت دارد؟ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: آیا این سخن خداوند را نخوانده‌ای که فرمود: «وَشَارِکْهُمْ فِی الاَمْوَالِ وَالاَوْلادِ...» امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «کسی که میل به زنا و خوردن مال حرام دارد، شیطان در نطفه‌اش شرکت داشته است.» امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «کَسْبُ الحَرامِ یُبینُ فی الذّرّیة؛ درآمد حرام در فرزندان اثر (نامطلوب) می‌گذارد (و هدایت آنها را دچار مشکل می‌کند).» از این آیات و روایات به خوبی استفاده می‌شود که اگر بخواهیم فرزندان سالم، متدیّن، خوش‌خلق و تربیت‌پذیر داشته باشیم، ابتدا باید منبع درآمد ما حلال باشد و لقمه‌ای حرام به خانه نیاوریم و حرام خواری نکنیم، سپس به تربیت و تعلیم آنها همّت بگماریم. ۱۱ - حرام‌خواری شریک بن عبداللهشریک بن عبدالله بن سنان فرزند انس نخعی کوفی، در سال ۷۵ق در خراسان به دنیا آمد و در سال ۱۷۷ق در کوفه از دنیا رفت. وی عالمی باتقوا و فقیهی باهوش بود. مهدی عباسی او را احضار کرد و او را واداشت که یکی از این سه کار را بکند: یا منصب قضاوت را بپذیرد، یا معلم و مربی اطفال خلیفه باشد، یا یک مرتبه مهمان سفره خاص خلیفه شود. شریک خوردن طعام را اختیار کرد و آن را از دو کار دیگر آسان‌تر شمرد. خلیفه به آشپر مخصوص دستور داد تا انواع خوراکی‌های لذیذ را تدارک ببیند. چون شریک از آن طعام‌های لذیذ حرام خورد. آشپر گفت: شریک پس از خوردن این طعام. رستگار نخواهد شد و همان‌طور هم شد، زیرا آن لقمه‌های حرام چنان در او تاثیر کرد که دو کار دیگر را هم پذیرفت هم قاضی شد و هم مربی اطفال خلیفه. گویند: وقتی حواله‌ای داشت و در گرفتن آن از بیت المال سخت‌گیری می‌کرد، خزینه‌دار گفت: تو به ما گندمی نفروخته‌ای که در گرفتن آن چنین سخت‌گیری می‌کنی! گفت: بلی، چیزی مهم‌تر از گندم را فروختم و آن دین خودم است. ۱۲ - عاقبت حرامخواریپیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «هر کس در تحصیل مال بی‌باک باشد (و رعایت حلال و حرام را نکند)، خدا هم باکی ندارد که او را از هر دری وارد جهنم کند.» و نیز فرمود: «هر کس مالی را از راه حرام کسب کند، اگر آن را صدقه بدهد، از او پذیرفته نمی‌شود، اگر آن را باقی بگذارد (و بمیرد)، توشه دوزخ‌اش می‌شود.» ۱۳ - پانویس۱۴ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «کسب روزی حلال»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۴/۲۷. پایگاه اطلاع رسانی حوزه، برگرفته از مقاله «ارزش روزی حلال»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۵/۲۴. |